کد مطلب:49608 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » قرآن

آيات و رواياتي درباره آزادي انديشه در مكتب اسلام بيان كنيد.

ر جواب اين پرسش مي توان به دو نكته مهم اشاره كرد: يكم وقتي به سراغ انديشه شيعي و گفتار دانشمندان آن مي رويم به اين نكته پي مي بريم خردورزي از ويژگيهاي اساسي اين مكتب است. صاحب كتاب مهم حديثي شيعه اصول كافي مسأله نخستين باب آن را به عقل اختصاص داده است و علامه مجلسي(ره) نخستين جلد بحارالانوار را از عقل و جهل شروع كرده و... علامه طباطبايي(ره) مي فرمايد: «بيش از سيصد آيه هست كه مردم را به تفكر و تعقل دعوت كرده و يا به پيامبر(ص) استدلال را براي اثبات حق و يا از بين بردن باطلي آموخته است»، {V(تفسير الميزان، ج 5، ص 255)V}. به همين سبب عقل در قرآن جايگاه والايي دارد و انسان الهي، انساني است كه از عقل خود به خوبي استفاده مي كند و عقايد ديني خود را با منطق و خرد استحكام مي بخشد. در فرهنگ قرآني بدترين جنبنده ها در نظر خداوند كساني اند كه در زندگي از عقل خود استفاده نمي كنند. {V(انفال، آيه 22)V}.و شناخت جهان، هدايت و تربيت بستگي به استفاده از عقل دارد. {V(آل عمران، آيات 117 و 118 و 190؛ انعام، آيه 32 ؛ بقره، آيه 44)V}از طرفي آيات زيادي مردم را به تدبر و تعقل در آيات تكويني و تشريعي دعوت مي كند{V(بقره، آيه 162؛ آل عمران آيه 191 و 190 ؛ نساء، آيه 82؛ انفال، آيه 22؛ ص، آيه 29؛ محمد، آيه 14؛ قمر، آيه 7)V}. در روايات نيز اهميت عقل در اداره معاش و تدبير خانه و جامعه، فهم دين شناخت معارف بيان گذشته و به استفاده از آن سفارش شده است. امير مؤمنان علي(ع) مي فرمايد: {Hلاغني كالعقل و لافقر كالجهل H}؛ {Mبي نيازي چون داشتن عقل نيست و ناداري همچون ناداني نيست M}. {V(نهج البلاغه، حكمت 54)V} و نيز مي فرمايد: {Hان الشقي من حرم نفع ما اتي من العقل H}؛ {Mشقي و بدبخت كسي است كه محروم از به كارگيري عقل و فوايد آن باشدM}. {V(همان، نامه 78)V}. دوم: از مطالبي كه درباره جايگاه رفيع عقل از منظر اسلام گذشت مي توان به جايگاه بس بلند آزادي انديشه هم پي برد ؛ زيرا عقل گرايي بدون آزادي انديشه و بدون تبادل انديشه و عرضه افكار گوناگونان، حاصل نمي گردد ازاين رو مي بينيم خداوند در كتاب آسماني خود، افراد آزاد انديش را بندگان ويژه خود قرار داده و مي فرمايد: {A{/Bفَبَشِّرْ عِبادِ * اَلَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ اَلْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ * أُولئِكَ اَلَّذِينَ هَداهُمُ اَللَّهُ وَ أُولئِكَ هُمْ أُولُوا اَلْأَلْبابِ {w13-28w}{I39:18-17I}/}A}؛ {Mبندگان خاص مرا بشارت ده آنان كه سخنان را مي شنوند و از نيكوترين آنها پيروي مي كنند آنان كساني اند كه خدا هدايتشان كرده و آنها خردمندان و صاحبان مغز و عقل اندM} {V(زمر، آيات 17 و 18)V}. به بيان ديگر هيچ گونه تعصب و لجاجتي در كار آزاد انديشان نيست و هيچ گونه محدوديتي در فكر و انديشه آنهاوجود ندارد آنان جوياي حق و تشنه حقيقت اند و هر جا آن را بيابند با تمام وجود از آن استقبال مي كنند جالب اين كه قرآن در آيه بالا، صاحبان هدايت الهي را منحصر در اين قوم بر شمرده همان گونه كه خردمندان را منحصر به اين گرده دانسته است ؛ يعني اين گروه، مشمول هدايت ظاهر از طريق عقل و هدايت باطن از طريق نور الهي اند. {V(براي آگاهي بيش تر ر.ك، تفسير الميزان ج 17، ص 265، مجمتع البيان، ج 8، ص 391)V}. قرآن مي فرمايد: {A{/Bاُدْعُ إِلي سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ اَلْمَوْعِظَةِ اَلْحَسَنَةِ{w1-8w}{I16:125I}/}A}؛ {Mمردم را با دليل و منطق دعوت كن [تا روح و قلب آنها را خاضع بكني M}]، {V(نحل، آيه 125)V}. و در آيه ديگر مي فرمايد: {A{/Bفَذَكِّرْ إِنَّما أَنْتَ مُذَكِّرٌ * لَسْتَ عَلَيْهِمْ بِمُصَيْطِرٍ{w1-7w}{I88:22-21I}/}A} ؛ {Mاي پيامبر! وظيفه تو گفتن و ابلاغ و يادآوري است تو كه مسلط بر اين مردم نيستي كه بخواهي به زور آنها را مؤمن و مسلمان كني M} {V(غاشيه، آيه 21 و 22)V}. به تعبير استاد مطهري همين طوري كه براي شناوري بايد مردم را آزاد گذاشت از نظر رشد فكري هم بايد آنها را آزاد گذاشت. (پيرامون جمهوري اسلامي، ص 123). پيامبر اكرم(ص) مي فرمايد: «از امت من نه چيز برداشته شده يكي از آنها اين است كه انسان درباره خلقت خدا و جهان فكر بكند و ترديدي در دلش پيدا شود»، {V(همان)V}. روزي يك عرب باديه نشين خدمت رسول خدا(ص) آمد و گفت: يا رسول الله! تباه شدم، پيامبر(ص) فرمود: لابد مي گويي شيطان آمد به تو گفت: تو را چه كسي آفريده؟ و تو گفتي خدا آنگاه شيطان گفته: خدا را چه كسي آفريده تو ديگر نتوانستي جواب بدهي گفت: يا رسول الله! همين است پيامبر(ص) فرمود: چرا تو فكر كردي كه تباه شدي؟ اين عين ايمان است. {V(همان)V}.